NEW ERA - THE HEARTBEAT OF JAMAICAN STREETS

Kiedy posłuchacie piosenki Skilibenga Brick pan Brick, jego wielkiego hitu z 2019, który przyokazji stał się kamieniem milowym nowej ery dancehallu, usłyszycie tam fragment programu radiowego i głos prezenterki, która mówi: ,,Jamajska Komisja Handlowa twierdzi, że nie ustają oszustwa telefoniczne do obywateli Stanów Zjednoczonych. Oszuści informują ich o wygranejwartej miliony dolarów, a następnie w celach uzyskania nagrody wymagają od nich przesłaniapodatku od wygranej’’. Chyba nie muszę dodawać, że oszuści najczęściej dostają te pieniądze, a później znikają jak kamfora. Ich klienci oczekują na nagrodę, której nigdy nie dostają. Jest to najprostszy opis mechanizmu oszustw wykonywanych przez scammerów. Scammer to inaczej oszust. Osoba, którazajmuje się oszustwami i w ten sposób zarabia na życie.

czyli inaczej oszukiwać na linii telefonicznej. Określenie Chop e line jest dzisiaj chętniej używanym określeniem niż scam, być może dlatego, że większość oszustw, o których możecie usłyszeć wewspółczesnej jamajskiej muzyce dotyczy przekrętów przez telefon. W ramach tej definicji chciałbym przytoczyć Wam wszystkie zasady oszustw, które wymienia Topmann w swoim utworze Choppa Lessons:

1. Mów neutralnym głosem
2. Wyciśnij ile się da
3. Nie wydawaj zarobionych pieniędzy na dziewczyny i inne głupstwa
4. Zapewnij bezpieczeństwo swoim bliskim
5. Nie wymiękaj na przesłuchaniach policyjnych

W tym punkcie, w formie tekstu dramatycznego przetłumaczyłem Wam całą rozmowę oszusta ze swoją ofiarą. Rozmowę zaczerpnąłem z utworu Gold Gad’a- Client Convo. Trudno mi było zachować rytmiczność i rymy, które w swoim utworze uzyskuje Gold Gad, ale mam nadzieję, że zachowałem sens i story. Konfabulowane rozmowy pojawiają się również w utworach Mallie Bank, Rajah Wild – Skull pon eh line, Gold Gad- As a choppa

BLAKE: Dzień dobry, mam na imię Blake

MR GREY: Dzień dobry

BLAKE: Jak się Pan ma?

MR GREY: Dobrze

BLAKE: Świetnie to słyszeć, bo właśnie wygrał Pan milion dolarów!

MR GREY: Jak to?

BLAKE: W loterii lotto

MR GREY: Żartujesz!?

BLAKE: Proszę posłuchać jak odebrać nagrodę

MR GREY: Wow!

BLAKE: Pana czek jest już w drodze...

MR GREY: Jak to?

BLAKE: Ale będzie musiał Pan zapłacić podatek.

MR GREY: Oczywiście.

BLAKE: Czy może Pan zrobić to teraz?

MR GREY: Oczywiście

BLAKE: Świetnie, proszę posłuchać. Czy jest gdzieś w pobliżu Bank Western Union?

MR GREY: Tak

BLAKE: Dobrze, to wyśle nam Pan zaraz pieniądze.

MR GREY: Ile?

BLAKE: Niedużo. W sumie 35 tysięcy dolarów, ale dzisiaj wyśle Pan tylko 3.

MR GREY: Że co?!

BLAKE: Spokojnie, wszystko się Panu zwróci, jak otrzyma Pan nagrodę. Proszę się nie martwić.

MR GREY: Ok.

[Kilka dni później].

MR GREY: Nic do mnie nie przyszło!

BLAKE: Spokojnie, sprawdzał Pan śledzenie przesyłki?

MR GREY: Dzwoniłem na Pana numer, ale ciągle słyszę pocztę głosową.

BLAKE Zaraz do Pana podejdę. Pokazuje mi, że paczka już jest.

MR GREY: Nikogo tu nie było, masz mnie za idiotę?

BLAKE[Na stronie]: Co to za debil

MR GREY: Powiedziałeś coś?

BLAKE: Nie, nie, wszystko dobrze. Mogę pomóc Panu odzyskać pieniądze, ale niestety kurier jest już z powrotem w Stanach. Od tego będzie trzeba odprowadzić kolejny podatek. Mogę prosić o numer karty kredytowej?

MR GREY: Proszę chwilę zaczekać. 40303829604823

czyli telefon do szemranych interesów. Jest to najczęściej prosta nokia, na której kiedyś wszyscy graliśmy w węża. Te telefony nie mają lokalizacji i można łatwo się ich pozbyć po udanym oszustwie. Topmann w swoim Choppa Lesson śpiewa, że jeśli nie masz odpowiedniego telefonu do oszustw, to możesz mieć problem. Inne piosenki, w których usłyszycie o banga phone to międzyinnymi: Brick pon Brick Skilibenga, Charge up Kraffa czy Code Brysco

czyli w wolnym tłumaczeniu czaszka na linii. W kontekście oznacza klienta, który ma zostać oszukany. Zwrot zpopularyzowal RajahWild, który w swoim utworze o tym samym tytule śpiewa:

Me have a skull pon and me nah done talk, till mi dig every dolla, barefoot him a walk.

Czyli:

Mam na linii frajera i nie odłożę telefonu, dopóki nie skroję go do końca, zostanie nawet bez butów.

W tym utworze znajdziecie aż dwie konfabulowane rozmowy, które mogły mieć miejsce pomiędzy potencjalnym klientem a scammarem.

Giant w wolnym tłumaczeniu Gigant, jest synonimem zamożnej osoby, nierzadko starszej, którą łatwo oszukać. Sam zwrot oznacza poszukiwanie frajera, którego można oszukać. W przełożeniu na polskie realia można to utożsamiać z ,,metodą na wnuczka’’. Posłuchajcie wielkiego hitu Brysco Code, w którym usłyszycie ten zwrot. W wielu piosenkach znajdziecie bardzo dużo konkretnych metod, którymi można oszukiwać. Jednym z moich ulubionych tekstów jest Accent Topmanna, wktórym śpiewa, że każdy cwaniak ma swój akcent, na który oszukuje. Tytułowa North Carolina z piosenki Valianta jest miejscem, w którym autor znalazł swojego frajera. Stany Zjednoczone wielokrotnie pojawiają się na radarze oszustów jako kraina obfita we frajerów. Nie bez powodu Valiant śpiewa w Dunce Cheque: Big up Las Vegas, Nevada.

czyli po prostu pieniądze. Co ciekawe słowo pochodzi z języka hiszpańskiego i trudno mi ocenić, jak pojawiło się w jamajskim slangu. Być może dotarło z amerykańskich przebojów rapowych, chociaż mogła je też sprowadzić inspiracja jamajskich artystów latynoskimi gangsterami. Hustling i zarabianie pieniędzy, aby wyrwać się z getta od dawna było na radarze młodych Jamajczyków. Jeszcze przez wiele lat będą oni szukać synonimów dla zarabiania pieniędzy. Dinero możecie znaleźć w piosenkach Kraffa.

czyli wszystko co związane z czarną magią, duchami, zaklęciami. Historia obeah nie zaczyna się dzisiaj i odniesienia do duchów znajdziecie również w piosenkach Boba Marleya, Lee Perrego czy Super Cata. Ostatnim, który (dużo) bardzo korzystał z tej narracji był Tommy Lee Sparta w 2013-2016, kiedy w jego piosenkach można było znaleźć mnóstwo odniesień do demonów. Obeah to bardzo trudny termin do wytłumaczenia. Wymagałby odrębnego, socjologiczno-historyczno-religijnego artykułu na ten temat. Początków Obeah doszukuje się w Zachodniej Afryce, a jej możliwy gwałtowny rozwój przypada na czasy niewolnictwa. Jamajskie korzenie obeah dodatkowomożna odnaleźć w ludach Maronów, dla których obeah było emancypacyjną formą budowania własnej tożsamości i ochroną przed kolonizatorami.

Na Jamajce istnieje takie powiedzenie - Out of many, one people - które można również odnieść dopowstania obeah. Niczym w garnku mieszały się doświadczenia różnych środowisk niewolniczych sprowadzanych na wyspę – Afrykańczyków, Hindusów z rdzennymi mieszkańcami wyspy. W ten sposób mogli jednoczyć się przeciwko kolonizatorom i tworzyć odrębną formę czarów.

Przyznam, że jest to jeden z najstraszliwszych i najtrudniejszych tematów we współczesnej muzyce jamajskiej. Może to wynikać z obcości i inności, którą trudno na początku oswoić. Łatwo wyłączyć teledysk, w którym widzisz świeczki, kąpiele w oleju i maski zwierząt. Staram się w tym słowniczku nie oceniać i zmierzyć z nurtem, który roboczo nazywam obeah dancehall. Przeczytanie kilku wywiadów i obejrzenie kilku materiałów wideo na youtube dało mi pewne osadzenie wtemacie i zmianę perspektywy - ze strachu w ciekawość.

Odniesień do obeah znajdziecie bardzo dużo w piosenkach Intence, Valianta, Fingi Quengi, Tommiego Lee Sparty, Rajah Wilda. Na naszym mikstejpie znajduje się kilka pozycji, w których usłyszycie między innymi o tym jak Finga Quenga jest śledzony przez duchy (Plus me Guzu dung, bare duppy follow me), Valiant zdobywa pieniądze dzięki olejkom na swoim ciele czy Rajah Wild zsyła raka, na tych, którzy nie chcą mu zapłacić.

Co jest pewne, żaden jamajski okres muzyczny nie odnosił się w swoich piosenkach do obeah tyle,co dzisiejsza generacja artystów. Być może nikt wcześniej nie potrzebował takiego wsparcia odduchów jak scammerzy. Co ciekawe, jak wspomina Uknown Gringo obeah to nie tylko sprawa młodych oszustów, bo pierścienie ochronne można też znaleźć na dłoniach ludzi z uptown, polityków czy policjantów. A więc witamy w drugiej części słowniczka poświęconemu współczesnej muzyce jamajskiej.

określenie Guzu dung oznacza być chronionym przez duchy. Jeśli usłyszycie, że ktoś mówi: Me guzu strong, to będzie to oznaczało, że ma bardzo dobrą ochronę przed duchami. To samo będzie oznaczało, kiedy ktoś powie: We a work guzu hard. Scammerzy, o których wiecie z poprzedniejlekcji wierzą, że muszą chronić się przed konsekwencjami oszustw, które wykonują. Wyżej wspominałem tekst Fingi, w którym pojawia się to określenie. Zobaczcie teledysk do piosenki Bingo wi Bingo i zerknijcie na gest, który wykonuje Finga śpiewając ten tekst, bo w następnym punkcie wyjaśni się, co oznacza.

Valiant śpiewa o olejkach, którymi się wysmarowuje, Rajah Wild uzupełnia wannę wodą z olejkiem, a Caano miesza olejek z szamponem do kąpieli. Czym są olejki, które widzimy w teledyskach? Olejki obeah to jeden ze sposobów na ochronę przed duchami czy byciem nakrytym na oszustwie. Co ciekawe, olejki możecie znaleźć w internecie i legalnie dokonać ich zakupu na Amazonie. Jeden z nich jest reklamowany w następujący sposób: Olejek Obeah chroni przed złymi siłami. Olejek możesz wykorzystywać na różne sposoby: możesz dodać go do świeczek, poświęcić nim swój dom lub zrobić sobie kąpiel rytualną. Innym atrybutem ochronnym scammerów są świeczki. Jedną ze znanych świeczek jest świeczka ,,szybkiego szczęścia’’ lub świeczki ,,przyciągające pieniądze’’. Kant10t śpiewa, że kiedy chopping robi się coraz bardziej intensywny trzeba zapalić świeczkę. Wielokrotnie możecie zobaczyć świeczki w teledyskach współczesnych artystów. Mydło oczyszczające, również do szybkiego zakupu przez internet, oczyszcza dom z nieszczęścia, chorób, ale można też znaleźć mydła, które mają wypraszać złe duchy. Gama produktów jest naprawdę szeroka. I choć z boku może wydawać się, że jest to tylko kapitalistyczna przynęta na strachliwych - to poza małymi wyjątkami – jest to bardzo poważny temat, bez którego współczesna muzyka dancehallowa nie istnieje. A to nie wszystko, bo jeszcze są pierścienie ochronne, o których wcześniej wspominałem. Valiant śpiewa: Mi ring full a bare sciance, co oznacza, że jego pierścień ma w sobie dużo nadprzyrodzonych sił ochronnych.

so mi link Mama G fi di product czyli Valiant śpiewa, że musi skontaktować się z Mamą G wsprawie produktów. Kim jest Mama G i czym są tajemnicze produkty? Gloria ,,Mama G’’ Simms jest jamajską szamanką, Królową Maronów oraz założycielką Marońskiego Kręgu Kobiet. Nie mogę niestety znaleźć nigdzie oferty jej produktów, ale wyobrażam sobie, że są one bliższe natury niż te kupne na amazonie. Podejrzewam też, że zastosowanie może zgadzać się również z potrzebami oszustów. Mama G gra również jedną z głównych ról w teledysku Yaadcore do piosenki Calling, więc nie tylko dancehall korzysta z jej uroku i obecności.

to inne określenie na obeah. Termin, który pojawia się bardzo często, a nawet jedna z piosenek Valianta nosi taki tytuł. Przy okazji warto tu podkreślić, że czarna magia jest w tym momencie nielegalna na Jamajce, ale też nie słyszy się wiele o zatrzymaniach.

inaczej grzesznik.

Szybko zmieniająca się rzeczywistość społeczno-językowa Jamajki jest wyzwaniem nie tylko dla nas, ale również dla tamtejszych mieszkańców. Wie o tym Valiant, który w jednej ze swoich piosenek śpiewa: She want a definition of a meech. Jeśli chcecie słuchać współczesnej jamajskiej muzyki na pewno natkniecie się na różne określenia scammerów/gangsterów. Jednym z nich jest Top Meech, ale natkniecie się też na takie jak Top Coote czy Top Crook. Oczywiście nie jest to określenie zwykłego gangstera, ale takiego, który ma wszystko naj. Najlepsze dziewczyny, najlepsze interesy, najlepsze clarksy, givenchy, gucci, prada, najlepsze pieniądze, najlepsze samochody i najlepszą ochronę przed złymi siłami. Do wszystkiego doszedł ciężką pracą i nigdy nie zatrzymuje się w dążeniu do kolejnych celów. Słowotwórstwo jamajczyków nie jest niczym nowymi od zawsze tworzyli oni swoje własne określenia. W latach 80/90 popularnym określeniem był Top Ranking czy Top Dog.

czyli głupek. To określenie szczególnie spopularyzował Valiant swoim utworem Dunce Cheque, chociaż występuję ono w jamajskim slangu już od kilku lat. Bardzo często wystepuje ono w formie fully dunce czyli totalny idiota. Kilka lat temu młodzi jamajczycy zaczęli afirmować swoją głupotę, co spotkało się z dużą falą krytyki ze strony policji, Rastamanów i dorosłych. Myślę, że nie chodziło tu o promocję głupoty, ale w tym niepozornym tekście odbywała się walka klasowa i próba udowodnienia wszystkim, że, młode głupki nie potrzebują szkoły, aby godnie żyć. Valiant śpiewa, że pieniądze to jego ulubiony przedmiot w szkole.

czyli bardzo bliski ziomek, twój przyjaciel, najbliższy. W świecie pełnym broni, przekrętów warto mieć kogoś komu można zaufać.

Bandulu oznacza ogólnie gangstera, kogoś kto w jakiś sposób jest zamieszany w ciemne interesy .Na naszym mikstejpie znajdziecie dwie piosenki, w których usłyszecie to określenie – wielki tiktokowy hit od Kash Promise Move oraz utwór od Squasha: Every gyal love 6ixx, because we ah bandulu. Co zabawne, hit Kasha, do którego miliony osób nagrywało przyjemny taniec na tiktoku również jest opowieścią o scammerach. Na chwilę zatrzymam się przy tej piosence, bo rzuca ona też ważną perspektywę na scammerów. Kash Promise Move śpiewa: Dla mnie przestępstwem jest bieda. Więc dzieciaku po prostu to zrób, ogarnij sobie telefon, zacznij chopping i zgarniaj kasę. Zastanawialiśmy się, czy ten mixtape nie stanie się promowaniem oszustów, ale nie stawiamy się w roli tych, którzy oceniają, ale tych którzy po prostu mówią jak jest. Bo być może ta dyskusja nie powinna być o tym, czy przestępczość jest zła, tylko skąd się bierze?

tytułowy mobster to inaczej członek mobu. Bardzo często używany jako synonim słowa gangster. Określenie Mobster pojawia się w piosence Bayki o tym samym tytule. Śpiewa tam: Man a mobster, dem a actor i opisuje w jaki sposób działa prawdziwy mobster. Jest to dość brutalny opis zachowań gangsterskich i zapewne ostrzeżenie dla wszystkich, którzy chcieliby zadzierać z jamajskimi gangsterami.

molly czyli inaczej extasy. Popularny narkotyk wśród młodych Jamajczyków i Jamajek. Możecie znaleźć w sieci wiele artykułów z jamajskich gazet, które opisują zagrożenia i rosnącą popularność tej niepozornej pigułki. Jak pewnie wiecie, Jamajka nigdy nie stała tylko marihuaną. Znane są przypadki wielkich gwiazd lat 70/80 takich jak Dennis Brown czy Gregory Isaacs, którzy mieli problemy z kokainą. Jamajka nieustannie jest na trasie przepływu różnego rodzaju narkotyków. Znajdziecie w takich piosenkach jak: Chxpz- Box Milk, Valiant – Dunce cheque.

określenie na stosunek oralny. Przytaczam to tutaj, aby podkreślić zmieniające się tendencje językowe w muzyce jamajskiej. Już w mento było o seksie, później temat rozkręcali Yellowmam i General Echo, w latach 90 hity Shabba Ranksa czy Mad Cobry, aż po nowe liryczne jakości Vybza Kartela. We współczesnej muzyce jamajskiej często usłyszcie to określenie, które bywa wyznacznikiem wysokiego statusu gangsterskiego. Usłyszycie o tym dużo w piosenkach Chpxz’a,Bayki, Skenga, Mallie Don’a.